Kanaatimce...

Aristo’dan Kızıl İcaz’a

Halil Doğan

22.07.2023

Buradaki bilgiler Kızıl İcaz üzerine yapılmış doktora tezleri, yayınlanmış makalelerden iktibas, derleme tarzında yazılmış olup, telif değildir.

Yapılan şey, kendim için bu kaynaklardan aldığım bir kısım notları topluca okuyucuya sunmaktan ibarettir.

1-Aristo, “Organon (İsagûcî)” isimli bir eser yazmıştır.

2-Esîru’d-Dîn Mufaddal b. Ömer el-Ebherî kendi görüşleri ve klasik mantığın bilgilerinin (Aristo’nun “Organon (İsagûcî)”isimli eserinin muhtevasının) muhtasar bir şekilde ele aldığı İsagûcî isimli bir eser yazmıştır.

3-Abdurahman b. Muhammed es-Sağîr el-Ahderî el-Mağribî el-Mâlikî (ö. 983/1575-76), Ebheri'nin İsagûcî kitabını nesir halinden nazım haline çevirmiş, “Süllem” diye meşhur olan, uzun adı “es-süllemü’l-münevrak fî ilmil’l-mantık” olan, 144 beyitten oluşan manzum eseri yazmıştır. Kitap medreselerde ders kitabı olarak da okutulmuştur.

4-Bediuzzaman Said Nursî, Süllem üzerine bir Şerh olarak kaleme almış ve eserine Kızıl İcaz ismi vermiştir. Tam ismi “Kızıl Îcâz alâ Süllemi’l-Mantık” şeklindedir. Kitabın alt ismi olarak da “Hâşiyetu el-Üstâz Bedîu’z-Zamân Saîd en-Nûrsî alâ Metni’s-Süllem el-Münevrak li’ş-Şeyh Abdirrahmân el-Ahderî” şeklindedir.

5-Bediuzzamanın kardeşi Molla Abdülmecid Nursî ve Molla Sadreddin Yüksel ta’likat adıyla bazı açıklama ve ilavelerde bulunmuşlardır. Daha sonra Molla Musa Celâlî bu talikatları bir araya getirip kendisi de birtakım ta’lîkler ekleyerek yeni bir kitap yazmıştır.

1965 tarihinde yaptığı Kızıl İcâz şerhi, günümüzde, ilk olarak merhum Abdülkadir Badıllı tarafından, kendisinin yeniden tercüme ettiği Mesnevi-i Nuriye’nin ahirine ilhak edilmişti. Daha sonraları ise, Sözler Yayınevince, 1995 tarihinde, “Ta’likat” nam risaleyle birlikte tab edilmiştir. Ancak, şunun bilinmesinde fayda vardır; bu tercüme tam değildir; Badıllı Ağabey’in ifadesiyle, “umuma faydalı olacak çok mühim yerler”in tercümesiyle iktifa edilmiştir.

Kastamonu Lahikası’nda mezkûr esere dair şu medihkâr ifadelerini okumaktayız: “Hem Eski Said’in ilm-i mantık noktasında bir şaheser hükmünde bulunan gayr-ı matbu Ta’likat’tan süzülen i’câzlı bir îcâz-ı harikada müdakkik ulemaları hayret ve tahsinle dikkate sevk eden matbu Kızıl İ’caz namındaki risâle-i mantıkiye Risâle-i Nur’la bağlanmasına ve şakirtlerinin, âlimler kısmının nazarına göstermek lâyık gördüm; fakat çok derindir. Bugünlerde, Feyzi’ye bir parça ders verdim. Belki bir zaman Feyzi kendisi, başkasının da anlaması için dersini Türkçe kaleme alacak…”(s. 27). Bediüzzaman'ın talebesi Merhum Mehmed Feyzi bu temenniyi tahakkuk ettirememiştir.

6-Prof. Dr. Ahmet Akgündüz de Hem süllem, hem kızıl icaz hem de Abdülmecit Nursi’in haşiyesini tercüme edip yayınlamıştır.

Akgündüz yayın notunda “Abdurrahman Ahdarî’nin Süllem’ül-Münevrak adlı metnini Bedîüzzaman KIZIL ÎCÂZ adıyla şerhetmiş ve Abdülmecîd Nursî de kendisinden ders aldığı KIZIL ÎCÂZ Şerhine Hâşiye kaleme almıştır.

Biz bunları da tercüme etmiş bulunuyoruz. Abdülmecîd Nursî’nin yaptığı klasik manada bir Hâşiye’dir. Hem Süllem, hem şerhi olan KIZIL ÎCÂZ ve hem de Hâşiyesi olan Abdülmecid Efendi’nin izahları, bazan Üstad’ın eserini anlamada yeterli olmadığı için, biz de ana konu başlıklarında bir nevi TA‛LÎKAT kabilinden açıklayıcı izahlar koymak durumunda kaldık.

Bu izahlarımızı kitabın içinde ve tırnak arasında siyah harflerle yazdık ki, asıl kitapla karışmasın. Bütün bunlara rağmen, dipnot yani eski tabirle Hâşiye olarak bazı ıstılâhları izah etmek mecburiyetinde kaldık.

Önemle itirâf edelim ki, bazı metinleri yüzde yüz anladığımızı söylemek zordur. Ancak elimizden gelen budur. Bundan sonraki baskılarda tashihler ve tavsiyeler gelirse, şerefle nazar-ı itibara alacağız. Çalışmak bizden ve tevfîk ise Allah’dan olduğuna gönülden inanıyoruz.” demiştir.

Kaynaklar:

1-BEDÎUZZAMAN SAID NURSÎ’NIN KIZIL ÎCÂZ ŞERHI ÜZERINE YAZILAN TALIKAT ÇALIŞMALARINA GENEL BIR BAKIŞ, Prof. Dr. Mehmet Salih GEÇİT.

2-https://www.osmanlisahafi.com/kizil-cz

3- https://www.risalehaber.com/said-nursinin-hakiki-tercumanini-bekleyen-eseri-kizil-icaz-1052g.htm