Kanaatimce...

Evden işe, işten eve gidip geldiğim günlerden birisiydi. Avrupa yakasındaki işimden çıkmış, bindiğim vapurda zihnimde gündelik meseleleri tartıp duruyordum. Vapur iskeleye yanaştı. İndim. Benimle birlikte tanımadığım yüzlerce insan indi. Otobüse atak yapmadan önce sağ tarafıma şöyle bir baktığımda kalakaldım. Gökyüzünde kelimenin tam anlamıyla şölen vardı. En yukarda açık maviden, aşağıda koyu kavuniçiye doğru renkler ruhumu mest edercesine, derece derece iniyordu. Göğün üst kısmında gündüz “elvedâ” derken, alt kısmında “akşam” merhaba diyordu. Gözüm biraz daha sol tarafa kaydığında şimdiye dek gördüğüm en ince, en nazenin hilâlle karşılaştım. O renk cümbüşü içinde sadeliği, inceliği simgeliyordu hilâl. Hepsi birlikte muhteşem bir tablo gibiydi. Gibisi fazla bir sanat eseriydi. İnsanın önce gözünü cezbedip, sonra da, kalb gözüne Sanatkârının sanatındaki güzelliğini sergiliyordu; kudret ve iradesi karşısında renklerin, ışığın, gökyüzünün ve insan ruhunun nasıl râm olduğunu anlatıyordu.

Bütün bunlar dünyamda birkaç saniyelik bir titreşim gibi geçip gittiğinde, etrafımdaki insanların farkına vardım. İstisnasız hepsi gözlerinin hemen ucundaki kelimenin tam anlamıyla sanat eserine bakmıyor, gözlerine çarpsa bile dikkat etmiyor, orada sanki hiçbir şey yokmuş gibi yollarına devam ediyorlardı. Görmüyorlardı. Belki de görmek istemiyorlardı. Sanki o güzelim sanat eseri orada yokmuş gibi davranıyorlardı.

Çok şaşırmış, o akşam bunun sebebini düşünmüş, ama tatmin edici bir cevap bulamamıştım. Tâ ki...

Birkaç gün sonra, okuduğum bir kitapta Eski Yunan felsefesinin okullarından birini tanıdım: Sofistler. Diğer isimleriyle sofestailer. Eski Yunan’ın diğer felsefecileri mevcudların menşeini kâinatın dışındaki bir Zât’ın sonsuz kudret ve ilmine vermemek için kâinatın içinde bir “ana madde” aramak zorunda kalmışlar. Bu yolda “anasır-ı erbaa” yani “dört unsur” bataklığına bile girmek zorunda kalmışlar. Kimisi bütün varlıkların kaynağının su, kimi ateş, kimi toprak, kimi hava olduğunu söylemiş, kimi ise “dördüdür” demiş.

Hemen hepsinin ittifakla varmaya çalıştığı hedef kâinattaki sanatlı mevcudları, kâinatın dışındaki bir sanatkâra vermek yerine onları maddî sebeblerle açıklamakmış. Ama bu yolda kendi kendileriyle büyük bir çelişkiye düşmekten kurtulamamışlar. Herbiri maddeten şuursuz, âciz ve cahil birer varlık olmasına rağmen, bu maddelerin üzerinde parlayan sanat ve kudret nakışları (havada irade, toprakta hafiziyet, suda rahmet gibi ilâhî sıfatların tezahür etmesi) onların maddeci izahlarını gülünç ve aptal duruma düşürmüş.

Ama Sofestailer galiba bu çelişkinin farkına varmışlar. Onlar, sanatlı mevcudatı göz ile gördükten ve onların mevcudiyetini kabul ettikten sonra o mevcudların sanatlı yapılışını ve dolayısıyla Sanatkârlarını kalb ve akıl gözüyle görmemenin ve kabul etmemenin “çok garip ve pek çirkin” birşey olduğunu anlamışlar olsa gerek. Ve galiba bu yüzden işi tâ başından “halletmeye” çalışıp “hiçbir şey yoktur” demişler. Sonrada eklemişler “varsa da bilinemez, bilinse de anlatılamaz.” Bununla da kalmayıp kendi vücutlarını ve akıllarını bile inkâr etmişler.

Sofestailerin kâinatın apaçık varlığını inkâr etmeleri bir açıdan belki büyük bir ahmaklık. Diğer bir açıdan ise kâinatın vücudunu inkâr ettiklerinden ahmak zannedilen sofestailer inanmayanların en akıllıları. Çünkü kâinatın vücudunu kabul ettikten sonra Allah’a ve Hâlıkına inanmamak mümkün olmadığından kâinatı inkâra başladılar, kendilerini de inkâr ettiler, “hiçbir şey yok” diyerek akıldan istifa ederek akıl perdesi altında sair inkârcıların hadsiz akılsızlıklarından kurtulup, bir derece akla yanaştılar.

İşte o gün iskelede karşılaştığım manzaranın sebebi insanların bu büyük çelişkiye düşmek istemeyişi idi. İnsan sanatlı bir mevcuda dikkatle bakıp onun üzerinde parlayan ve bütün maddî sebebleri âciz bırakan sanatı görüp sonra da “Evet bu varlık—meselâ şu çiçek—çok sanatlı, ama ona o vücudu kendisi de sonradan yapılmış olan toprak vermiştir. Ona o güzel şekli kendisi de şekilden şekile giren su vermiştir. O güzel renkleri hiçbir şeyi bilemeyen ve göremeyen ışık vermiştir” dese, bunun büyük bir aptallık ve çelişki olacağını biliyor. O gün mümkün olsaydı da, o insanlara sorsaydım. Hiçbirinin Yaratıcıyı inkâr edeceğini sanmıyorum. Bununla birlikte inkâr etmemek başka iman etmek bütün bütün başka şeyler. Kâinatta hiçbir şuur sahibi kâinatın bütün sanatlı mevcudları kadar şahitleri bulunan Yaratıcıyı inkâr edemez.. Etse bütün kâinat onu yalanlayacağı için susar, lâkayd kalır.

Bu yüzden, insan eğer Yaratıcıyı tanıyıp onun emirlerine râm olmak istemiyorsa en büyük Sofestai olan nefsine uyup sanatlı varlıklar sanki yokmuş gibi davranıyor, lâkayd kalıyor. Birisi ona kasden bir çiçeği gösterip, “Bak şunun üstündeki harika sanat nakışlarını görmüyor musun? Bu kendi kendine olabilir mi? Bunu kör şuursuz tabiat yapmış olabilir mi?” diye sorduğunda, ya konuyu değiştiriyor ya da “Canım öyle fazla derin düşünme, sonra işin içinden çıkamazsın, hem bu işin sırrını çözmek mümkün değildir” deyiveriyorlar. Kendisine verilen aklı, lâyık olduğu mecrada kullanmaktan kaçıyor, akıldan uzaklaşıyor.

Evet, çiçeği zaman zaman hatırlayıp eline alıyor, ona bakıyor, ama harikulâde bir sanat eseri olarak değil; “para sayıp” sahip olduğu bir “mal” olarak bakıyor. Yaratıcı’ya bakan yönüne değil kendi nefsini okşayan yönüne bakıyor. Bir sevdiğine hediye etmek istediği o çiçeğin aslında kendisine bir rahmet ve kudret hediyesi olduğunu unutuyor.

O gün, an be an değiştirilen o gün batımı tablosunu görüp, o tabloyu onu sonsuz kudret ve ilmi ile vücuda getirip, sonsuz rahmet ve sevgisiyle şuur sahibi insanların nazarına arz eden bir Yaratıcı’ya vermemek mümkün olmadığından, insanlar “fiili” ve “gizli” bir sofestai tavır gösterip, tabloyu görmeyerek o yokmuş gibi davranmışlar ve Yaratıcıya giden yolu, tâ başından kapamışlardı. Bunu dikkatlerini başka şeylere dağıtarak yapmışlardı.

Her nefis bilsin ya da bilmesin aynı zamanda bir sofestaidir ve hangi yolun nereye çıkacağını çok iyi biliyordur.

Aslında benim zihnimde de bir sofestai gizlenmiş biliyorum. Evet, hem mevcutları kabul edip, hem de onların Yaratıcısını inkâr etmek gibi bir aptallığa düşmüyorum. Ama başta kendi maddî ve mânevî mevcudiyetim olmak üzere bütün mevcutların harikulâde sanatlarına rağmen çoğu zaman gaflete ve tevekkülsüzlüğe düşüyorsam bunun sebebi zihnimde gizlenmiş ve bana Eski Yunan’ın felsefesini fısıldayan o sofestai değil de ne? Mevcudatın üstünde gözlerime görünmek isteyen Sanatı görmek istemesem, kalp gözüm onların Sanatkârını nasıl görsün ve huzuru nasıl yakalayayım ki?

Beni sanatla yaratan Zât, beni benden daha iyi tanıdığı için kendime ve diğer varlıklara nasıl muhatap olacağımı anlatan Kitap, bu noktaya özellikle vurgu yapıyor. “Bakmaz mısınız? Düşünmez misiniz? Dikkat etmez misiniz?” diyerek beni hep zihnimde gizlenmiş olan o sofestaiye karşı ikaz ediyor. İçimdeki sofestai mevcudata sanatı için bakmamaya ne kadar kast ediyorsa ilâhî kitap da benim o kadar kast ederek, sanatı görmemi ve onu tefekkür etmemi istiyor. Ancak bundan sonradır ki, kalp gözümün Sanatkârını görebileceği dersini veriyor.