Kanaatimce...

Dillerin Dili

Murat Çiftkaya

Bu ülkede kimse yabancı şarkıların Türkçe’ye çevrilip “anlaşılır” hale getirilmesi gerektiğini iddia etmez, ama bazıları ibadet dilinin, duaların, ezanın ve dahası Kur’an’ın Türkçeleştirilmesinin, çağdaşlığın gereği olduğunu düşünür. Kimse operanın, pop müzik parçalarının “ana dilimiz”e tercüme edildikten sonra icra edilmesini ileri sürmez, ama mü’minlerin ibadetleri sırasında terennüm ettiği İlâhî kelimeler karşısında kimilerinin “milliyetçi” duyguları galeyana gelir. Bu kimseler, bir solukta 30’lu-40’lı yılları yâd edip, bugün çok “geriler”e gidildiğinden şikâyet ederler. Söz konusu yıllar, Âlemlerin Rabbinin emriyle tayin edilen ezanın kelimelerine müdahale edildiği ve ezanın yıllarca devletin zoruyla Türkçe okutulduğu; namazın bile Türkçe ifa edilmesi teşebbüsünde bulunulduğu “Kur’an tercüme edilsin, tâ ne mal olduğu ortaya çıksın” hezeyanlarının savrulduğu yıllardır. Dahası, ‘Din Yok, Milliyet Var’ gibi kitapların devlet ricalinin emriyle yazdırılıp bastırıldığı ve devletin resmî ideolojisine -din bağına rakip olarak- “milliyetçilik” umdesinin hâkim kılındığı yıllardır.

Bütün bunlar, söz konusu milliyetçiliğin esasen “dine karşı milliyetçilik” olduğunu göstermektedir. Başka bir ifadeyle, “Türkçe Kur’an”, “Türkçe ibadet” veya “Türkçe ezan” gibi konuların ardında, esasen, bakış açımıza dinin mi, yoksa “dine rakip milliyetçilik”in mi hâkim olduğu; kendimizi din ve dinin hakikatleriyle mı, yoksa din karşıtı milliyetçiliğin iddialarıyla mı tanımladığımız meselesi yatmaktadır. Dolayısıyla, asıl tartışılması gereken şu âleme gönderilen bir insanın, kendisini dinle değil de milliyetçilikle tanımlamasının ne kadar mâkul olduğu, onun yaratılışına ne kadar uyduğu sorusudur. Biz bu yazımızda, milliyetçilik ideolojisine esas kabul edilen “dil”in sadece bir yönünü tartışarak, sözkonusu soruya cevap bulmaya çalışacağız.

Her insanın önünde, yaratılışından gelen ve cevap bekleyen sorular durur: “Ben kimim? Biz kimiz? Niçin bu dünyadayız?..” gibi. Hepimiz kendimizi bir şeye, bir yerlere dayanarak tanımlarız. Ve yine hepimizin önünde bu sorulara cevap olarak esasen iki şık vardır: Kendimizi, bizi ve “bizim” dediğimiz herşeyi yaratan Âlemlerin Rabbine nisbet ederek, kendimizi O’nunla bağlı bilerek mi tanımlayacağız? Yâni, “Ben Âlemlerin Rabbinin nazenin bir kuluyum. Bu dünyada da sadece O’na dayanarak, kuvvetimi sadece O’ndan alarak ve O’nun rahmetli ve hikmetli emirlerine uyarak yaşamakla mükellefim” mi diyeceğiz? Yoksa, kendimizi yine kendimiz gibi yaratılmış başka birşeyle tanımlayarak, o sahte ilâha dayanarak ve güvenerek kulluktan istifa mı edeceğiz?

Bütün peygamberler ve evliyalar bizi bu iki cevap şıkkının ilkine, yâni kulluk yoluna davet ederler. Bütün nebîler, herşeyin yaratılmış olduğunu; Allah’tan bağı koparılan birşeyin kendi başına hiçliğe düşeceğini, dolayısıyla da ne ilâhlığa ne de kulluğa lâyık olmadığını ders verirler. Tek cümleyle, Allah’tan gayri herşeyin ilâhlıktan azledilmesidir, bu yol. İkinci yolun davetçileri ise şeytan ve onun avaneleridir.

Şeytan’ın nasıl yoldan çıktığını hepimiz biliriz. O, ilk insan Hz. Âdem yaratıldığında, İlâhî emre uyarak ona secde etmek yerine, kendisinin topraktan değil ateşten yaratıldığını, dolayısıyla ondan daha üstün olduğunu iddia ederek isyana sapmıştı. Şeytan bu iddiasıyla, kendisini, İlâhî emre ittiba eden bir kul olarak değil, yaratılışına vesile yapılan ateş unsurunu bir üstünlük bahanesi sayarak dine karşı unsuriyetçilik mücadelesinin de tohumunu atmış oldu. Ve insanlık tarihinde, enbiyanın ve evliyanın bayraktarlığını yaptığı, Âlemlerin Rabbine bağlılığı ve bütün yaratılmışların, Rableri karşısında eşitliğini dile getiren din bağı karşısında; üstünlük iddiasını, gururu ve menfîliği barındıran unsuriyetçiliği ve milliyetçiliği başlatmış oldu.

Şeytan, o günden bugüne hiç boş durmadı. İnsanlara “Ben kimim? Biz kimiz?” gibi fıtrî sorulara dinin sunduğundan başka şeylerle cevap verdirmeye çalışageldi. Kimi zaman tenlerinin rengini, kimi zaman zenginliklerini ve daha başka unsurları onlara süslü göstererek onları başka insanlardan üstün oldukları yanılgısına düşürmeyi başardı. Kimi insanlar, “emek”i kutsallaştırıp kendileri de dahil herşeyi onunla tanımlar hale geldi, kimileri de “sermaye”yi. Daha başkaları ise dinlerin ders verdiği, Âlemlerin Rabbinin kudret ve rahmetine bağlılığı esas alan ve insanı tek kelimeyle “kul” olarak tanımlayan “kudsî din bağı” yerine; dil, tarih, kültür, ten rengi veya belli bir toprak parçası gibi yaratılmış şeylerle tanımlayan unsuriyetçiliği ve milliyetçiliği bir ideoloji haline getirdi.

Unsuriyetçilik ve milliyetçilik ideolojisinin esasını ise, her milletin dil, tarih ve kültür gibi unsurlarla diğerlerinden ayrıldığı anlayışı teşkil etmektedir. Yâni, meselâ, “bir milleti millet yapan şeylerden birisi o milletin dilidir” denmekte; bir kişi hangi dili konuşuyorsa o dil vasıtasıyla bir millete mensup olduğu ve kendisini o milletle tanımlaması gerektiği iddia edilmektedir. Peki, İngilizlik, Fransızlık, Türklük, Araplık gibi unsurlar, bir insanın şu dünyada kendi kendisini tanımlamasına temel teşkil edecek kadar esaslı şeyler mi? Bu soruya unsuriyet ve milliyetin temelini ve esasını teşkil eden dilin sadece bir yönünü inceleyerek belki cevap bulabiliriz.

Şurası bir gerçek ki, herbirimiz dünyaya geldikten sonra, bir-iki sene içinde bir dili zahmetsizce öğreniyor, başkalarıyla o dil vasıtasıyla anlaşıyor ve haberleşiyoruz. İnsanın bir dili öğrenmeye bu kadar kabiliyetli olması, hiçbir şekilde tesadüfle veya küçücük bir et parçası olan dil organıyla açıklanamayacağına göre, olsa olsa insanın yaratıcısının binbir mûcizesinden bir mûcizedir.

Yeryüzünde binlerce dilin konuşulduğu ve bu dilleri konuşan binlerce topluluğun var olduğu da bir gerçek. İnsanları farklı farklı topluluklar halinde ve farklı farklı diller konuşur halde yaratan Rabbimiz, bunun Kendisine işaret eden âyetler olduğunu bildirmektedir: “Göklerin ve yerin yaratılışı ile dillerinizin ve renklerinizin, seslerinizin ve sîmalarınızın farklılığı da yine Onun âyetlerindendir.” (Rum,22).

Gelgelelim, dillerin farklı farklı yaratılışını İlâhî bir âyet, işaret olarak algılamak istemeyenler, bunu insanlar arasındaki “temel ayrım noktası” olarak kabul ediyorlar. Bu farklılığı ayrı dillerden ve kavimlerden olanlarla tanışıp, onlarla yardımlaşmak ve böylece Yaratıcı’yı daha iyi tanımak yerine, farklı kavimlerden olanlarla -aynı dine mensup olsalar dahi- aralarında daha baştan bir ayrılık ve mücadele durumunu kabul ediyorlar ve onları aşağılama, yok etme yoluna gidiyorlar. Bu açıdan, çocuklar, kadınlar ve masumlar da dahil, on milyonlarca insanın öldürüldüğü son iki dünya savaşının aslında “milliyetçilik savaşları” olduğuna dikkat çekersek, bu zihniyet sapmasının ne denli tehlikeli ve zararlı olduğu biraz anlaşılabilir.

Halbuki, din karşıtı milliyetçiliklere esas kabul edilen dillerin farklılığının, temel değil, ârızî ve zahirî birşey olduğu, bizzat dili inceleyen bilim adamlarınca dahi kabul ediliyor. Meselâ, ünlü Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky, dünyadaki bütün dillerin çok önemli bir noktayı paylaştığını, diller arasındaki zahirî farklılığın hemen ardında evrenselliğin yattığını belirtiyor. Chomsky’e göre, her insan sadece kendi ana dilini değil, bütün dilleri en mükemmel biçimde öğrenecek ve konuşacak bir kabiliyet taşıyor. Prof.Dr. Özcan Başkan da Lengüstik Metod isimli kitabında (s.69) Chomsky’nin bu teorisini destekleyen bir araştırmadan söz ediyor. Bu araştırmada, İngiltere’de yeni doğmuş bir bebek Çin’e götürülmüş ve bir Çinli ailenin içinde büyütülmüş; diğer taraftan, Çin’de yeni doğmuş bir bebek de İngiltere’ye götürülerek bir İngiliz ailenin içinde yetiştirilmiş. Sonuç: Çin’e götürülen bebek Çince’yi, İngiltere’ye götürülen bebek de İngilizce’yi birkaç sene içinde zahmetsizce, ana dilleri olarak öğrenmiş ve tıpkı bir Çinli veya İngiliz gibi bu dilleri mükemmel biçimde konuşmaya başlamışlar.

Bu durum, bizim şu ya da bu dili -yâni, İngilizce’yi, Çince’yi veya Türkçe’yi- değil, dil kabiliyetimizin kendisini, yaratılışımızla birlikte getirdiğimizi ispat ediyor. Başka bir ifadeyle, Çin’e götürülen çocuğun ana dili İngilizce değil, artık Çince’dir; İngiltere’ye götürülen çocuğun da Çince değil, İngilizce. Farzedelim, bu çocuklar sözkonusu ülkede yaşayıp, büyüdükten sonra kendi ülkelerine döndüler. Bu defa, İngiltere’den Çin’e götürülen genç İngilizce’yi, Çin’den İngiltere’ye götürülen genç de Çince’yi öğrenmekte zorluk çekecektir! O halde, dil esasına göre düşünecek olursak, Çince’yi ana dili olarak konuşan çocuğu İngiliz, diğer çocuğu da Çinli olarak tanımlamamız mümkün mü? Hayır. Çünkü onların ana dilleri, ilk öğrendikleri dil olmuştur. Eğer, milliyetçiliğin esası olan dili göz önünde tutarsak, ilk çocuk bir “İngiliz” olarak, ikinci çocuk da bir “Çinli” olarak doğmuş değildir.

Bu araştırma, insanın kendisini herhangi bir “dil”le veya aynı dili konuşan bir toplulukla tanımlamasının esassız olduğunu, zira öğrendiği ilk dilin doğuştan gelen bir özellik değil, bir takdir-i İlâhî olarak içinde doğduğu topluluğa ve beldeye bağlı olarak değişebileceğini göstermektedir. Başka bir deyişle, Türkiye denilen beldede doğduğumuz halde, küçük yaşta Zambiya denilen beldeye götürülmüş olsaydık, zahmetsizce orada konuşulan dili öğrenecek ve onu ana dilimiz olarak, yâni anlaşma ve haberleşme vasıtası olarak kullanacaktık. Onlardan tek farkımız, derimizin rengi olacaktı.

Kısacası, dil ayrımı son derece zahiri ve sığ bir ayrımdır; gerçekte ise Yaratıcı’nın farklı farklı Esma-i Hüsna’sını tanıtmak için hikmetle yarattığı bir vakıadır.

Buna karşılık, asıl ayrım, dil ve dillerin farklılığı karşısında takınacağımız tutumda yatmaktadır. Kendimizi, sonradan edindiğimiz, ârizî ve zahirî bir unsurla -yâni konuştuğumuz bir dille- tanımlayıp, tıpkı Şeytan’ın ateş unsuru için yaptığı gibi bu unsuru sahiplenip başkalarından farklı ve üstün mü olduğumuzu iddia edeceğiz? Yoksa, insanlar arasındaki temel ayrımı dil farklılığının değil, dil farklılıklarının da işaret ettiği bütün insanların ve kavimlerin Rabbine râm olup, kendimizi Onun gösterdiği biçimde “Din”le mi, yâni “kul” olarak mı tanımlayacağız?

İlk yolun yolcuları, yâni kendilerini dil unsuruyla ve aynı dili konuştukları kavimle tanımlayanlar, Rabbanî emirle tayin edilen ibadetin kelimelerine ve dualarına ilişmeye cesaret edebiliyor. Buna karşılık, dil unsurunun temel bir farklılık değil, sadece hikmetli yaratılışın bir vesilesi olduğunun farkında olanlar, Rabbanî emirlerden şaşmamaya, Rableri neyi nasıl emretmiş ve nebîsiyle o emirlerin ifâsını nasıl göstermişse ona öylece tâbi olmaya çalışıyor.

Bu insanlar tenlerinin rengi, konuştukları dil, alıştıkları sosyal âdetler ne olursa olsun, aynı Rabbe kul olmanın ve o Rabbin emirlerine tâbi olmanın dilini, yâni mânevî bir Rabbanî dili konuşuyorlar. Kur’an’ın İlâhî kelimeleri karşısında aynı huşuyu hissediyorlar ve omuz omuza ibadet ederken dillerinden dökülen “Bismillâh, Sübhanallah, Elhamdülillâh, Allahuekber” gibi Rabbanî kelimelerle, hiçbir millî dilin sağlayamayacağı bir iletişim kuruyorlar. İşte “dine rakip milliyetçilik” mensupları, “Türkçe Ezan”, “Türkçe Kur’an” veya “Türkçe İbadet” gibi hezeyanlarla, düşmanlık besledikleri bu Rabbanî dili tahrip etmeye, başkalarının da kendileri gibi, şeytanın unsuriyetçilik ve milliyetçilik batağına düşmesine çabalıyorlar.

Onlara diyeceğimiz tek şey şudur: Siz istediğiniz yolda gidin ve istediğiniz “şarkı”ları söyleyin, ama mü’minlerin ve Müslümanların ibadetine dil ve el uzatmayın!

 ***

Hac’da nasıl anlaşılıyor?

Geçtiğimiz bir hac mevsiminde İngiliz radyo kuruluşu BBC, bir programında Haccı konu almış ve bu hususta görüşmeler yapıyordu. Radyo spikeri, programa konuk ettiği bir Müslümana şu soruyu sordu: “Siz Müslümanlar, dünyanın dört bir tarafından gelen, farklı farklı renklerde ve dillerde insanın Hac vesilesiyle birbiriyle kaynaştığını, dil ve ırk farkının ortadan kalktığını söylüyorsunuz. Bu nasıl olur? Hiçbiriniz aynı dili konuşmadığınız halde birbirinizle anlaşıp kaynaştığınızı, din bağınızı kuvvetlendirdiğinizi nasıl söylersiniz?”

Konuk Müslüman’ın verdiği cevap, dil farklılığının zahirî, ama Rabbanî dilin esas olduğunu çok veciz biçimde ortaya koyuyordu: “Bakın, hepimiz ayrı dilleri konuşuyor olabiliriz, ama aynı safta namaza durduğumuzda veya Kâbe’yi omuz omuza tavaf ettiğimizde, hepimiz aynı Yaratıcının kulu olduğumuzu ve buraya da ona bağlılığımızı tazelemek için geldiğimizi biliyoruz. Bunun için mutlaka aynı millî dili konuşmaya ihtiyaç yok. Hepimizin kelimesi kelimesine aynı biçimde okuduğu Kur’an ve dualar, aramızda, hiçbir dilin erişemeyeceği bir bağlılık ve kardeşlik meydana getirmektedir.”